Dlaczego warto ubezpieczyć ryzyko podatkowe
Polski system podatkowy, a raczej zbiór obowiązujących podatków, został skomplikowany w takim stopniu, że jest nie tylko nieczytelny, ale wewnętrznie sprzeczny. Patrząc na małe i duże nowelizacje, główne ustawy podatkowe, czyli CIT, PIT, VAT czy podatek akcyzowy, były zmieniane na przestrzeni 2021 i 2022 kilkadziesiąt razy. Wprowadzając kolejne zmiany ustawodawca sam pogubił się w gąszczu uchylanych i wprowadzanych regulacji, czego przykładem jest chociażby art. 12 ust. 4 pkt 3 CIT, mówiący o opodatkowaniu przychodów z umorzenia udziałów (akcji) w spółkach. W ocenie sądów[1] przepis ten, ze względu na zmianę opodatkowania umorzenia udziałów, winien być z ustawy usunięty i nie może być obecnie stosowany. Organy podatkowe w interpretacjach indywidualnych[2] prezentują w tej kwestii odmienne stanowisko, a spór sprowadza się do możliwości rozliczenia straty z czynności zbycia udziałów celem umorzenia.
Problemem polskiego systemu podatkowego jest sposób wdrażania zmian, a przede wszystkim zbyt krótki okres vacatio legis, nieadekwatny do zakresu i znaczenia wprowadzanych zmian, zwłaszcza wobec długoterminowych kontraktów oraz niedopracowanie nowych przepisów. Sztandarowa i pierwsza z ustaw, wprowadzająca tzw. „Polski Ład”[3], została opublikowana na nieco ponad miesiąc przed wejściem w życie[4], podczas gdy jej tekst wraz z uzasadnieniem liczył prawie 700 stron.
Szybkie i dość chaotyczne wprowadzenie zmian i brak głębszej analizy opinii ekspertów, czy wręcz całkowite ich ignorowanie, prowadzi do sytuacji, w których nowo uchwalane przepisy są uchylane lub zmieniane jeszcze przed ich wejściem w życie. Za przykład takiego zdarzenia można podać korzystną dla podatników zmianę dotyczącą uchylenia przepisów regulujących negatywne skutki tzw. ukrytych dywidend[5]. Podobny los spotkał przepisy, na mocy których podatnicy mieli możliwość zgłaszać i legalizować niezgłoszone do opodatkowania dochody[6].
W tak dynamicznym i skomplikowanym otoczeniu prawnopodatkowym osoby odpowiedzialne za prowadzenie ksiąg rachunkowych, rozliczenia podatkowe czy kadrowo-płacowe mogą odczuwać ogromny dyskomfort związany z podejmowaniem decyzji, szczególnie w przypadku mniejszej skali działalności i mniej rozbudowanych czy wyspecjalizowanych struktur księgowo-finansowych. Art. 9 Kodeksu karnego skarbowego rozszerza katalog podmiotowy osób narażonych na ponoszenie odpowiedzialności karno-skarbowej za sprawstwo czynu zabronionego w nim opisanego na wszystkie osoby zajmujące się sprawami gospodarczymi danej organizacji. Wszystko to generuje znaczne ryzyka dla szeregu osób zaangażowanych w obszar szeroko pojętej rachunkowości, nie tylko dla kierownika jednostki.
W sukurs przychodzą ubezpieczyciele. Oczywiście żadne ubezpieczenie nie może być rozpatrywane w kategorii absolutnego remedium, ale na pewno może być pomocne w przezwyciężaniu trudności związanych z funkcjonowaniem w ramach opisanego środowiska. Warto tutaj zwrócić uwagę na najnowsze rozwiązania rynkowe, które zapewniają kompleksową i wielowarstwową ochronę ubezpieczeniową, poczynając od zapewnienia ochrony skarbowej dla osób fizycznych odpowiedzialnych za finanse, po ochronę podatkową uruchamianą w ramach sporów podatkowych wszczynanych przez organy podatkowe wobec podmiotów. Nowoczesne ubezpieczenie potrafi również zapewnić swoisty assistance podatkowy, polegający na ekspresowym doradztwie związanym z bieżącymi wątpliwościami interpretacyjnymi przepisów, czynnościami sprawdzającymi wykonywanymi przez organy podatkowe bez zapowiedzi, czy potrzebą złożenia wniosku o indywidualną interpretację podatkową.
Doświadczenie uczy, że postępowania skarbowe i podatkowe to sieć naczyń połączonych. Wynik jednego może wpływać na ocenę stanu faktycznego w drugim, co więcej może wręcz być powodem wszczęcia takiego postępowania. Błąd interpretacyjny, który nie zostanie wyłapany, skonsultowany z doradcą i skorygowany na czas, może zostać wykryty przez organ podatkowy na etapie czynności sprawdzającej czy kontroli podatkowej, która może się następnie przerodzić w postępowanie podatkowe przeciwko organizacji i jednocześnie może być podstawą do wszczęcia postępowania karno-skarbowego wobec osób odpowiedzialnych za dane uchybienie. Często główną motywacją organów, prowadzącą do wszczęcia postępowania karno–skarbowego, jest tylko zawieszenie terminu przedawnienia przestępstwa lub wykroczenia karno–skarbowego. W takich wypadkach wielokrotnie postępowania są następnie umarzane lub zawieszanie, ale bronić się trzeba, a to kosztuje.
Biorąc pod uwagę powyższe, usługa asysty prawnopodatkowej zapewniająca możliwość bieżącej konsultacji problemu z licencjonowanym doradcą podatkowym, nabiera bardzo dużego znaczenia prewencyjnego. W przypadku zaś, gdy działania mitygujące nie przyniosą rezultatu i właściwe organy zainicjują postępowanie, czy to skarbowe czy podatkowe, kolejne warstwy ubezpieczenia zapewnią odpowiedni poziom bezpieczeństwa prawnego i finansowego dającego komfort działania służbom finansowo-księgowym oraz pozwolą przetrwać organizacji ten trudny czas.
Należy pamiętać, że sprawy karno-skarbowe są jednym z najbardziej skomplikowanych rodzajów spraw karnych, gdyż ich skuteczne prowadzenie wymaga rozległej wiedzy i doświadczenia z zakresu prawa karnego, skarbowego oraz niejednokrotnie administracyjnego od pełnomocnika reprezentującego osobę, której postawiono zarzuty. Ze względu na często wielowątkowy charakter postępowania karno-skarbowego szczególnie ważnym jest aktywny udział podejrzanego już od samego początku postępowania, jak również uzyskanie profesjonalnego wsparcia przy egzekwowaniu swoich praw w toku postępowania oraz przy skutecznym zwalczaniu oskarżenia. Temu właśnie służy ubezpieczenie ochrony skarbowej, które zapewnia pokrycie kosztów pomocy prawnej w trakcie postępowania karno-skarbowego we wszystkich instancjach oraz pokrycie uszczerbku majątkowego odniesionego przez obwinionego wskutek nałożenia kary finansowej będącej następstwem negatywnego rozstrzygnięcia takiego postępowania.
Wartym podkreślenia jest również fakt, że aktualnie dostępne na rynku ubezpieczenia skarbowe zawierają szereg ciekawych rozwiązań, które doskonale wpisują się w potrzeby osób zaangażowanych w sprawy rachunkowe. To już nie tylko ochrona dla postępowań z KKS, ale również pokrycie kosztów postępowań i kar administracyjnych nakładanych na promotorów w związku z uchybieniami przy zgłaszaniu schematów podatkowych, ochrona w sprawach wszczynanych przez takie instytucje jak ZUS, PIP, PFRON, nieprawidłowości przy wprowadzaniu i administrowaniu PPK w danej organizacji, po odpowiedzialność cywilną pracownika za szkody wyrządzone pracodawcy w związku z wykonywaniem czynności księgowych czy kadrowo-płacowych.
Cały miszmasz podatkowy jest okraszany zmiennymi interpretacjami organów, w tym ogólnymi interpretacjami Ministerstwa Finansów, które same wymagają wyjaśnień. Nie dziwi więc fakt, że do sądów administracyjnych w 2021 roku wpłynęło o 20,62% skarg więcej, niż w roku 2020. Nie wszystkie z nich dotyczą podatków, ale ilość spraw podatkowych w postępowaniu kasacyjnym jest przeważająca. Co więcej, jak wynika z Informacji o działalności sądów administracyjnych, w 2021 roku liczba decyzji uchylanych przez sądy administracyjne pierwszej instancji wzrosła z poziomu 22% w 2015 roku do 31% w roku 2021.
Jednocześnie aparat skarbowy ma coraz więcej narzędzi do kontroli, porównania i oceny zachowań podatników. Erozja prawa podatkowego prowadzi do poszerzania się obszarów, na których dochodzi do sporów co do wykładni przepisów podatkowych między podatnikami i organami. Uzyskanie kolejnych uprawnień przez aparat skarbowy prowadzi do nowej fali kontroli oraz kwestionowania sposobu dokumentowania i rozliczania przez podatników transakcji gospodarczych. Nie możemy też zapomnieć o stale wysokim poziomie ryzyka zakupu towarów bądź usług od podmiotów, którym zarzucono udział w transakcji karuzelowej lub innej mającej na celu wyłudzenie podatków, zwłaszcza VAT, co automatycznie prowadzi do kwestionowania odliczeń podatku naliczonego.
Ryzyko rozliczania transakcji, nawet tych standardowych, jest u podatników duże. Niski poziom legislacji oraz olbrzymia zmienność interpretacji w polskim prawie podatkowym powoduje, że ryzyko sporu wzrasta, na co wskazują statystyki wynikające z informacji o działaniach sądów administracyjnych. To wszystko powoduje, że ubezpieczenia ochrony skarbowej i podatkowej stały się w Polsce bardzo popularne i często są traktowane jako doskonałe uzupełnienie ochrony zapewnianej przez ubezpieczenie odpowiedzialności członków organów spółek kapitałowych.
Podatnicy mogliby oczekiwać, że wchodząc w spór z fiskusem, do czasu jego zakończenia chociażby w drugiej instancji, nie będą podejmowane jakiekolwiek działania paraliżujące ich finanse. Przecież w 2009 roku przyjęto postulowaną zasadę, że decyzja nieostateczna nie podlega przymusowemu wykonaniu, tak jak to jest w ogólnym postępowaniu administracyjnym. W praktyce tak się jednak nie dzieje, a wręcz przeciwnie, blokada majątku podatników w razie sporu z organami przyspieszyła.
Obecnie wszczynając kontrolę podatkową czy postępowanie podatkowe organy często są już po analizie danych przesłanych przez podatnika i mają pełne rozeznanie co do rozbieżności w rozliczeniach podatników. To prowadzi bardzo często do sięgania do decyzji o zabezpieczeniu, których konsekwencją są przeważnie blokady środków pieniężnych na rachunkach bankowych i wpis hipotek na nieruchomościach oraz zajmowanie majątku ruchomego. Oczywiście od takiej decyzji podatnik może się odwołać, ale tu nie obowiązuje zasada z art. 239a Ordynacji mówiąca, że decyzja nieostateczna nakładająca obowiązek podlegający wykonaniu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, nie podlega wykonaniu[7]. Taka decyzja jest natychmiast wykonalna i wniesienie odwołania nie wstrzymuje jej wykonania[8].
Nie zawsze w toku kontroli czy postępowania podatkowego musi dojść do wydania decyzji zabezpieczającej, ale organy mają też inne narzędzia, dużo bardziej skuteczne w blokowaniu rachunków bankowych podatników. Mowa tu o blokadzie na podstawie art. 119zc Ordynacji podatkowej w ramach działania systemu STIR. W przypadku zastosowania tej procedury można spodziewać się blokady rachunku bankowego do czasu zakończenia sporu z fiskusem.
Podsumowując, ryzyko podatkowe działalności przedsiębiorców w Polsce z roku na rok rośnie, a pewność prawa spada. Wynika to z licznych nowelizacji ustaw podatkowych oraz ich niskiej jakości, często wynikającej z pośpiechu i ignorowania przez ustawodawcę zasad techniki prawodawczej. Stosowanie prawa podatkowego w praktyce staje się coraz bardziej skomplikowane i czasochłonne oraz niesie ze sobą coraz większe ryzyko. Na to wszystko nakłada się wzrastające ryzyko blokady finansowej firmy. Uzyskanie korzystanego rozstrzygnięcia, także ze względu na sposób rozpatrywania środków zaskarżenia od decyzji Naczelników Urzędów Celno – Skarbowych, które są rozpatrywane przez ten sam organ, jest realne dopiero na etapie postępowania przed sądami administracyjnymi. Niestety czasem pozytywne rozstrzygnięcie przychodzi zbyt późno.
Pomoc eksperta w takiej sytuacji wydaje się wręcz konicznością, a ktoś, kto liczy na każdorazowe pełne stosowanie się fiskusa do zasad legalizmu, zaufania i prostoty postępowania, może się zawieść. Jedynym sposobem na zabezpieczenie swoich interesów w postępowaniu dotyczącym danin publicznych jest aktywne uczestnictwo w postepowaniu przy udziale profesjonalisty, który będzie stał na straży praw klienta i rzetelnego wypełniania przez organy podatkowe ich obowiązków. W przypadku blokady środków niezbędne jest działanie stanowcze i szybkie, które będzie miało na celu zniesienie zabezpieczenia. W przypadku dużych kwot czy bardziej wartościowego mienia, na którym zabezpieczył się fiskus, skuteczne działania prawne bardzo często będą ważyć na zachowaniu bieżącej płynności i zdolności do regulowania wymagalnych zobowiązań, a zatem - na być albo nie być danego przedsiębiorstwa.
Istotą ubezpieczeniowych produktów ochrony podatkowej jest zapewnienie klientowi wsparcia podczas kontaktu z fiskusem. W ramach zawartej umowy ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się do zorganizowania i sfinansowania wsparcia w określonej liczbie sporów podatkowych, czy to w postaci kontroli podatkowej, kontroli celno-skarbowej czy właściwego postępowania podatkowego. Dodatkowo ochroną ubezpieczeniową mogą być objęte również postępowania wszczynane przez ZUS czy PIP oraz postępowania egzekucyjne i zabezpieczające.
Co jest niezwykle istotne, to konstrukcja takiego ubezpieczenia, zapewniająca bezgotówkową obsługę postępowania od pierwszej czynności doradcy podatkowego, aż do wydania prawomocnego wyroku sądu administracyjnego, niezależnie od tego ile czasu będzie ono trwało i ile środków finansowych pochłonie jego obsługa. Ubezpieczenia ochrony podatkowej nie operują bowiem pojęciem sumy ubezpieczenia, a jedynie liczbą sporów, które ubezpieczyciel zobowiązuje się obsłużyć w danym roku polisowym. Skuteczna ochrona ubezpieczeniowa, zapewniona w krytycznym momencie, kiedy dane przedsiębiorstwo zostaje pozbawione płynnych aktywów i realnej możliwości obrony, może przesądzić o jego dalszym istnieniu. Dlatego o zakupie takiego ubezpieczenia warto pomyśleć jeszcze zanim problem podatkowy się zmaterializował, a tego, że kiedyś się jednak zmaterializuje, możemy niestety być raczej pewni. Jak mawiał Benjamin Franklin „na tym świecie pewne są tylko śmierć i podatki”.
Grzegorz Szewczyk
Menedżer Produktów Ubezpieczeń Finansowych
Colonnade Insurance SA Oddział w Polsce
Rafał Końca
doradca podatkowy
Prezes Zarządu Vero Services Sp. z o.o.
[1] NSA w wyroku z dnia 16 maja 2019 roku sygn. akt II FSK 1488/17
[2] Interpretacja indywidualna z dnia 9 grudnia 2022 r. Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej nr 0111-KDIB1-2.4010.762.2022.1.MZA
[3] Ustawa z dnia 29 października 2021 roku o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw
[4] Publikacja ustawy z dnia 29 października 2021 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw nastąpiła w dniu 23 listopada 2021 roku Dz.U z 2021 roku poz. 2105
[5] Uchwalony i następnie uchylony art. 16 ust. 1 pkt 15b CIT
[6] Art. 27 i następne ustawy z dnia 29 października 2021 roku o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw
[7] Z zastrzeżeniem możliwości nadaniu takiej decyzji rygoru natychmiastowej wykonalności.
[8] Art. 239c Ordynacji podatkowej.